محاسبه حق بیمه قراردادهای پیمانکاری
دستورالعمل حق بيمه قراردادهای پيمانكاری و مهندسی مشاور
با تشكیل سازمان بیمه‌های اجتماعی در سال ۱۳۳۲، كارگران شاغل در فعالیت‌های پیمانكاری، جزء اولین گروه‌هائی بوده‌اند كه تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند. بنا به موقعیت‌های زمانی در زمینه نحوه محاسبه و وصول حق بیمه كاركنان شاغل در قراردادهای پیمانكاری، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های متعددی صادر شده كه بعضاً برای مدت زمان معین و برخی كماكان از قابلیت اجرایی برخوردار است. لذا كلیه بخشنامه و دستورالعمل‌های پیمانكاری با توجه به قوانین و مقررات و تصویب نامه‌های شورای عالی تامین اجتماعی مورد بازنگری قرار گرفته و پس از حذف زوائد این دستورالعمل جایگزین كلیه بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره قرار می‌گیرد.
طبقه بندی قراردادها
قراردادهای مشمول ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی از نظر احتساب حق بیمه به سه دسته تقسیم می‌كردند.
- بخش اول: قراردادهای مشمول ضوابط طرحهای عمرانی
- بخش دوم: قراردادهای غیرعمرانی
- بخش سوم: موارد خاص قراردادهای غیر عمرانی
الف: مشمولین
طبق مصوبات ۱۲۹ و ۱۳۳ شورای عالی تامین اجتماعی (پیوست شماره یك) قراردادهائی مشمول ضوابط طرحهای عمرانی تلقی میشوند كه دو شرط زیر را تواماً دارا باشند.
- قرارداد براساس فهرست بها پایه سازمان برنامه وبودجه (قراردادهای پیمانكاری) با ضوابط تیپ سازمان مزبور (قراردادهای مشاوره‌ای) منعقد شده باشد.
- تمام یا قسمتی از بودجه عملیات از محل اعتبارات عمرانی دولت (اعتبارات عمرانی ملی، منطقه‌ای، استانی) تامین شده باشد.
ب: نحوه احتساب حق بیمه پیمان‌های طرحهای عمرانی
حق بیمه كلیه قراردادهای مشمول ضوابط طرحهای عمرانی بر اساس مصوبات ۱۲۹ و ۱۴۳ شورای عالی تامین اجتماعی از تاریخ ۶۳/۰۴/۱۶ به بعد بشرح زیر است.
۱ – حق بیمه قراردادهای مشاوره‌ای مقطوعاً ۱۴ درصد ناخالص كاركرد بعلاوه ۱/۶ درصد به عنوان حق بیمه بیكاری جمعاً به میزان ۱۵/۶ درصد ناخالص كاركرد است. (سهم پیمانكار ۳/۶ درصد و سهم كارفرما ۱۲ درصد)
۲ – حق بیمه قراردادهای پیمانكاری (اجرایی) مقطوعاً ۶ درصد ناخالص كاركر به علاوه ۶ دهم درصد به عنوان بیمه بیكاری جمعاً به میزان ۶/۶ درصد ناخالص كاركرد است (۱/۶ درصد سهم پیمانكار و ۵ درصد سهم كارفرما)
الف – مشمولین
كلیه قراردادهای فاقد شرایط اشاره شده در بخش طرحهای عمرانی، قراردادهای غیر عمرانی تلقی شده و حق بیمه این قبیل قراردادها برابر مقررات و مصوبات شورایعالی تامین اجتماعی بشرح آتی محاسبه و وصول میشود.
ب – نحوه و چگونگی احتساب حق بیمه
نحوه احتساب قراردادهای غیر عمرانی با توجه به مصوبات شورای عالی تامین اجتماعی بشرح زیر است.
به موجب مصوبات مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ و ۷۳/۰۹/۰۷ شورای عالی تامین اجتماعی، ضرائب واحدهای همانند طرحهای عمرانی برای محاسبه قراردادهای غیر عمرانی در نظر گرفته شده است، كه این امر تسهیلات زیادی را در جهت وصول حق بیمه و صدور حساب پیمانكاران فراهم آورده است و به استناد مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ حق بیمه قراردادهای پیمانكاری و مهندسین مشاور از تاریخ مذكور به بعد با توجه به تعهد طرفین و نحوه اجرای كار به ترتیب زیر محاسبه میشود.
۱-حق بیمه قراردادهائی كه در اجرای آنها تهیه مصالح مصرفی كلاً به عهده و هزینه پیمانكار است یا موضوع قرارداد ارائه خدمات بوده و نوع كار ایجاب نماید كه كلاً بصورت مكانیكی انجام گیرد به میزان 7 درصد ناخالص كل كاركرده است (موضوع ماده دوم مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴)
(۷%×كل ناخالص كارد=حق بیمه)
(اصل حق بیمه= بیمه بیكاری)
۲-حق بیمه كلیه قراردادهای دستمزدی و خدماتی غیر مكانیكی به میزان 15 درصد ناخالص كل كاركرد است.
(۱۵%×كل ناخالص كاركرد=حق بیمه)
(اصل حق بیمه= بیمه بیكاری)
۳-در مواردی كه تهیه قسمتی از مصالح به عهده و هزینه پیماكار و قسمتی به عهده و هزینه واگذارنده كار است، ارزش مصالح واگذاری به پیمانكار به ناخالص كل كار افزوده و سپس حق بیمه محاسبه میشود.
۴-قیمت تجهیزات وارده از خارج از كشور كه پیمانكاران از طریق گشایش اعتبار اسنادی خریدرای می‌نماید مشمول كسر حق بیمه نیست، همچنین قیمت مصالح انحصاری، اختصاصی، آسانسور و تاسیسات، ماشین آلات، آهن آلات در قراردادهای سوله سازی كه تهیه آن در اختیار واگذارندگان كار است، پارچه در قراردادهای دوخت و دوز، آسفالت در قراردادهای جاده سازی و آسفالت كاری، موكت و كف پوش و كابینت در صورتی كه توسط كارفرما تهیه و به صورت رایگان به پیمانكار تحویل شود به عنوان مصالح واكذاری تلقی نشده و قیمت آنها به كل كاركرد اضافه نمیشود.
۵-در مواردی كه موضوع قرارداد ارائه خدمات بوده نوع كار ایجاب نماید قسمتی از كار بصورت مكانیكی (با وسائل وماشین آلات مكانیكی متعلق به پیمانكار) و قسمتی به صورت دستی انجام گیرد در این حالت حق بیمه بخش (درصد) مكانیكی به ماخذ 7 درصد و حق بیمه بخش (درصد) دستی به ماخذ 15درصد محاسبه میشود.
چنانچه وسائل و ابزار مكانیكی توسط واگذارنده تهیه و بدون دریافت كرایه در اختیار پیمانكار قرار گیرد در این حال نیز با توجه به دستمزدی بودن كار حق بیمه آن كلاً طبق ماده اول مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ و با ماخذ 15 درصد محاسبه خواهد شد.
۶-طبق تبصره ۶ مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ ماخذ احتساب حق بیمه پیمانكاران و مهندسین مشاور طرف قرارداد با بنیاد مسكن انقلاب اسلامی یك درصد كمتر از درصدهای قید شده در ماده اول و دوم مصوبه مذكور بوده و به ترتیب ۱۴% و ۶% بابت حق بیمه و آن بعنوان حق بیمه بیكاری محاسبه میشود.
۷-در مواردی كه تهیه و طراحی و خرید تجهیزات در خارج از كشرو صورت گرفته و امین بهای آن نیز از طریق اعتبار اسنادی باشد و فقط عملیات نصب آنها در داخل كشور باشد چنانچه عملیات پروژه شامل نصب و كارهای ساختمانی و دیگر عملیات مرتبط با آن بوده و تامین سایر مصالح بر عهده پیمانكار باشد حق بیمه با ماخذ هفت درصد كاركرد داخل ایران و در صورتی كه عملیات پروژه صرفاً نصب تجهیزات باشد با توجه به نحوه انجام آن (مكانیكی یا غیر مكانیكی و یا تواماً مكانیكی و دستی) حق بیمه آن حسب مورد طبق ماده اول و دوم مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ و بشرح فوق محاسبه میشود.
۸-در مواردی كه پیمانكار اصلی بخشی از عملیات پروژه را با انعقاد قرارداد به پیانكاران فرعی واگذار نماید حق بیمه پیمانكاران فرعی نیز با توجه به تعهدات طرفین مندرج در پیمان طبق ضوابط محاسبه و وصول و به هنگام احتساب حق بیمه پیمانكار اصلی معادل كاركرد پیمانكار فرعی از كاركرد پیمانكار اصلی كسر میشود.
۹-آن دسته از نهادها و سازمان‌ها و وزارتخانه‌هائی كه كاركنان آن مشمول قانون حمایتی خاص غیر از تامین اجتماعی هستند در صورتی كه با انعقاد قرارداد با سایر موسسات، وزارتخانه و سازمان‌ها اقام به انجام كار بصورت پیمانكاری نمایند، چنانچه ارگان‌های مذكور گواهی نمایند كه كار موضوع قرارداد منحصراً توسط پرسنل رسمی آنها كه مشمول قانون حمایتی خاص هستند، انجام گرفته است، لزومی به محاسبه و وصول حق بیمه قراردادهای آنها بر اساس تصویب نامه مذكور نخواهد بود.
بدیهی است این قبیل پیمانكاران باید لیست و حق بیمه كلیه پرسنل روزمزد و غیر رسمی شاغل در اجرای پیمان را به سازمان تسلیم و پرداخت نمایند و صدور حساب قرارداد منوط به پرداخت حق بیمه آنان خواهد بود. در هر حال واگذارنده كار ملزم به رعایت ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی در مورد این گروه از پیمانكاران نیز است.
۱۰-كلیه مواردی كه حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی مستند به لیست‌های ارسالی پیمانكار بیشتر از حق بیمه طبق ماخذ موضوع مصوبه مورخ لیست‌های ارسالی پیمانكارخواهد بود.
۱۱-در مورد قراردادهائی كه تمام یا قسمتی از كاركرد آنها به ارز است، با توجه به قیمت ارز پیش بینی شده در قرارداد معادل ریالی آن محاسبه و سپس مبنای احتساب حق بیمه قرار می‌گیرد.
الف – پیمانكارانی كه دارای كارگاه تولیدی، صنعتی و فنی است.
به موجب مصوبه مورخ ۷۳/۰۹/۰۷ شورای عالی تامین اجتماعی نحوه احتساب حق بیمه پیمانكارانی كه دارای كارگاه صنعتی، فنی و تولیدی در ارتباط با موضوع عملیات قراردادهای منعقده هستند و امور اجرایی پیمان‌ها در كارگاه آنها انجام میشود، به شرح زیر خواهد بود.
ضمناً این گونه قراردادها در محل شعبه مربوط به كارگاه پیمانكار متمركز و حساب هر پیمان نیز به تفكیك از همان شعبه صادر میشود.
اشخاص حقوقی
- در صورتی كه پیمانكار شخص حقوقی و دارای دفاتر و اسناد قانونی بوده و دفاتر آن مورد تائید سازمان باشد در این صورت با وصول حق بیمه طبق گزارش بازرسی از دفاتر صدور مفاصاحساب قرارداد بلامانع است.
- در مواردی كه پیمانكار تمكن پراخت نقدی بدهی طبق پرونده مطالباتی را نداشته باشد چنانچه معادل حق بیمه قرارداد طبق مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ را پرداخت و همچنین مانده بدهی را تقسیط نماید در اینصورت نیز صدور مفاصا حساب قرارداد بلامانع است.
- در مواردیكه پیمانكار فاقد پرونده مطالباتی در شعب سازمان و یا فاقد بازرسی و ارسال لیست در دوره اجرای قرارداد باشد باید حق بیمه قرارداد وی طبق تصویبنامه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ محاسبه و وصول شود.
ب – قراردادهای خرید و فروش
قراردادهای خرید و فروش اجناس، مواد و تجهیزات كه نیاز به انجام كار اضافی نباشد و موضوع قرارداد منحصراً خرید یا فروش باشد مشمول كسر حق بیمه نبوده و صدور حساب بدون وصول حق بیمه بلامانع خواهد بود. همچنین در مورد قراردادهای اجاره انواع ماشین آلات و اتومبیل، در صورتی كه بدون راننده باشد مطابق این بند عمل خواهد شد.
در مواردی كه پیمانكار دارای كارگاه تولیدی – صنعتی و فنی (اعم از حقیقی یا حقوقی) قرارداد ساخت یا فروش (ساخت در كارگاه وی انجام میشود) همراه با حمل و نصب اجرا نماید، در مورد قسمت ساخت طبق بند الف و در مورد فروش حق بیمه‌ای تعلق نخواهد گرفت و در خصوص حمل و نصب طبق مصوبه مورخ۷۰/۰۱/۲۴ عمل خواهد شد. ضمناً چنانچه واگذارندگان كار میزان كاركرد حمل و نصب را مشخص ننمایند حق بیمه نسبت به كل كاركرد اعم از ساخت یا فروش و حمل و نصب كلاً طبق مصوبه مذكور محاسبه خواهد شد.
ج: قراردادهای گاز رسانی
در قراردادهای گاز رسانی كه فی‌مابین شرك ملی گاز ایران و پیمانكاران منعقد میشود لوله و اتصالات، نوار زرد اخطار، مواد عایق و الكترود مخصوص كه مختص عملیات گازرسانی است و از طرف واگذارنده كار به پیمانكار تحویل میشود جزء مصالح انحصاری است. لذا حق بیمه قراردادهای مذكور با توجه به نوع عملیات بشرح زیر محاسبه میشود.
- حق بیمه قراردادهای احداث شبكه‌های گاز رسانی بطور كلی طبق ماده دوم مصوبه مورخ۷۰/۰۱/۲۴ با ماخذ ۷% محاسبه میشود.
- قراردادهای نصب انشعابات (نصب علمك): بطور كلی خدمات تلقی و با توجه به استفاده از ماشین آلات و دستگاه‌های جوشكاری و بعضاً كمپرسور و دستگاه‌های حفاری مشمول ماده چهارم مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ است، به این ترتیب كه ۷۰% عملیات مكانیكی محسوب و حق بیمه آن به ماخذ ۷% و ۳۰% عملیات غیر مكانیكی تلقی و خق بیمه آن ماخذ ۱۵% محاسبه میشود.
- قراردادهای نصب و گلاتور چنانچه قرارداد مربوطه جداگانه و مستقل از نصب انشعاب (علمك) منعقد شده باشد در این صورت با توجه به نوع كار كلاً خدماتی و غیر مكانیكی و خق بیمه آن طبق ماده مصوبه به مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ با ماخذ ۱۵% محاسبه میشود. چنانچه نصب رگلاتور و نصب انشعاب تواماً در یك قرارداد باشد باید طبق بند ۲ فوق عمل شود.
د: قراردادهای خدمات شهری و نگهداری فضای سبز
در اینگونه قراردادها نیز معادل ۷۰% از ناخالص كاركرد به عنوان كاركرد مكانیكی محسوب و حق بیمه آن به ماخذ ۷% و معادل ۳۰% از ناخالص كاركرد بعنوان كاركرد غیر مكانیكی تلقی و حق بیمه آن به ماخذ ۱۵% محاسبه و وصول میشود.
ه – قراردادهای طراحی و ساخت نرم افزار و ارائه خدمات رایانه‌ای
قراردادهایی كه موضوعات آنها تهیه و نصب سخت افزار (رایانه)، طراحی و ساخت نرم افزار و سیستم‌های مختلف عملیاتی و اطلاعاتی و پشتیبانی نرم افزاری و سخت افزاری و تعمیر و نگهداری آنها است، در صورتی كه پیمانكار مربوط دارای شخصیت حقوقی باشد طبق بند الف این بخش عمل میشود.
و: قراردادهای حسابرسی – تحقیقاتی و پژوهشی
با توجه به مصوبه شماره ۴۱۱۲/۱۱۰۰ مورخ ۷۸/۰۴/۰۲ هیات مدیره سازمان احتساب حق بیمه قراردادهای تحقیقاتی و پژوهشی و حسابرسی به ترتیب ذیل خواهد بود.
قراردادهای تحقیقاتی و پژوهشی
- در مواردی كه قرارداد تحقیقاتی و پژوهشی با دانشگاه‌ها یا مراكز علمی یا موسسات وابسته به آنها به عنوان پیمانكار یا مجری منعقد میشود، چنانچه دانشگاه یا مراكز مذكور وابسته به وزارتخانه‌ها باشد و طبق پرونده‌ای كه نزد سازمان دارد بدهكار نبوده و یا اصلاً كاركنان آن مشول قانون تامین اجتماعی نباشد، بدون محاسبه و مطالبه وجهی بابت حق بیمه قرارداد حساب مربوط صادر میشود.
- در مواردی كه موسسات تحقیقاتی و پژوهشی وابسته به دانشگاه‌ها یا سایر مراكز علمی دولتی، دارای شخصیت حقوقی مستقل باشند و همچنین در موسسات تحقیقاتی و پژوهشی بخش خصوصی كه دارای دفاتر حق بیمه قراردادهای منعقده است به این ترتیب چنانچه طبق دفاتر قانونی فاقد بدهی باشند صدور حساب قراردادهای آنها بلامانع خواهد بود.
- در مورد كلیه اشخاص حقوقی فاقد دفاتر قانونی با توجه به استفاده از رایانه، نرم افزار و…. برای انجام قراردادهای تحقیقاتی و پژوهشی قراردادهای مزبور به طور كلی مكانیكی محسوب و حق بیمه آنها طبق ماده دوم مصوبه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ به ماخذ ۷% محاسبه و وصول میشود.
- در مواردی كه قرارداد تحقیق و پژوهش با شخص حقیقی (یك نفر یا چند نفر به صورت دست جمعی) منعقد شود با توجه به ابعاد تخصصی كار تحقیقات و پژوهش واجتناب ناپذیر بودن مشاركت مستقیم خود شخص حقیقی بعنوان مجری در انجام كار( بدون توجه به ماهیت نیروی انسانی كه به كار گمارده میشوند) چون شرایط مربوط به ماده ۳۸ قانون اجتماعی حاصل نمیشود، از شمول بیمه معاف و لازم است از محاسبه و مطالبه حق بیمه قراردادهای مذكور بطور كلی خودداری و حساب داده شود.
قراردادهای حسابرسی
با توجه به نوع فعالیت موسسات حسابرسی و انجام كار موضوع قرارداهائی كه موسسات مذكور بعنوان پیمانكار یا مجری منعقد می‌نمایند، توسط كاركنان آنها انجام می‌گیرد. چنانچه موسسات مزبور لیست و حق بیمه كاركنان خود را در مهلت مقرر به سازمان ارسال و پرداخت نمایند و دارای دفاتر قانونی باشند و آن را جهت انجام حسابرسی در اختیار سازمان قرار دهند بر اساس بازرسی از دفاتر دفاتونی آنها حق بیمه محاسبه و پس از وصول حساب قراردادهای آنان صادر میشود.
ز -كسرحق بیمه توسط كارفرما از صورت وضعیت‌های كاركرد پیمانكار و پرداخت آن به سازمان
در خصوص نحوه پرداخت حق بیمه و ارسال لیست كاركنان شاغل در قراردادهای غیر مشمول طرحهای عمرانی كه حق بیمه مربوط توسط واگذارنده كار از صورت وضعیت كاركرد و یا صورتحساب پیمانكار و مهندس مشاور به ماخذ تعیین شده كسر و همزمان به سازمان تامین اجتماعی پرداخت میشود.
پیمانكار می‌تواند در طول اجرای قرارداد فقط لیست كاركنان خود و كاركنان پیمانكاران فرعی را كه طبق مقررات تهیه وبدون پرداخت حق بیمه در مهلت مقرر در ماده ۳۹ قانون تامین اجتماعی و قانون دریافت جرائم از كارفرمایان مصوب مورخ ۷۳/۰۵/۰۹ مجلس شورای اسلامی به سازمان تامین اجتماعی ارسال نماید.
در مورد این گروه از پیمانكاران با توجه به اینكه حق بیمه مقرر از صورت وضعیت پیمانكار اصلی كسر و به سازمان پرداخت میشود. در صورتی كه دارای پیمانكار فرعی باشند صدور حساب پیمانكاران فرعی آنها بدون محاسبه حق بیمه و مشروط بر اینكه حق بیمه كلیه صورت وضعیت‌های پیمانكار اصلی تا تاریخ درخواست حساب پیمانكار فرعی پرداخت شده باشد بلامانع خواهد بود.
چنانچه با توجه به نوع عملیات قرارداد ماخذ (درصد) حق بیمه موضوع تصویبنامه مورخ ۷۰/۰۱/۲۴ به هنگام كسر و پرداخت حق بیمه از صورت وضعیت یا صورتحساب پیمانكار یا مهندس مشاور توسط واگذارنده كار رعایت نشده و به جای كسر و پرداخت حق بیمه به ماخذ ۱۵ درصد، ۷درصد پرداخت شده باشد، همچنین در مواردی كه ماخذ پرداخت حق بیمه رعایت شده لیكن حق بیمه مستند به لیست‌های ارسالی پیمانكار بیش از حق بیمه براساس ماخذ موضوع تصویبنامه مذكور باشد. در این صورت باید در پایان كار و به هنگام صدور حساب قرارداد مابه‌التفاوت حق بیمه محاسبه و از پیمانكار مطالبه و وصول و سپس حساب قرارداد صادر شود.
